کد مطلب:33966 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:13

گنجینه پرسمان » اعتقادات

آيا اين سخن نويسنده كتاب دانش و ارزش كه مي گويد بايد از هست نتيجه نمي شود، درست است؟ و آيا اين نتيجه گيري با مسأله فطرت در مبحث اخلاق مخالفت ندارد؟

همان طور كه در آن مبحث آمده ادعا اين است كه از هست و نيست، بايد و نبايد متولد نمي شود. از ادراكات واقعي، ادراكات اعتباري استنتاج نمي شود. از دانش، ارزش بيرون نمي آيد. در اين ديد، ارزش همان بايد و نبايد است. و اين ارزش ها از دانش ها استخراج نمي شوند و از جهان بيني، ايدئولوژي زاده نمي شود. جواب اين كه لازم است بايد و نبايد را تحليل كنيم.
ما عطش را احساس مي كنيم. از طرف ديگر با تجربه يافته ايم كه آب عطش را برطرف مي كند. آگاهي به نياز(عطش) و آگاهي به آب مورد نياز، كه جوابگوي نياز ماست; در ما آگاهي جديدي را مي زايد به اين صورت كه «بايد آب بخورم»، اين«بايد» خود بيان يك ادراك و يك آگاهي است. آگاهي به رابطه ميان عطش و آب.


ـ1824ـ
حال پرسش اين است كه ارزش كداميك از اين هاست، عطش و نياز؟ يا آب و آرمان؟ يا بايد و درك رابطه؟ اين هر سه مي تواند به عنوان ارزش مطرح شود و مقصود ما از ارزش ها همان آرمان ها و هدفي هستند كه معيار حاكم در زندگي انسان ها هستند.
اما سخن آخر اين كه، درست است كه از هست و نيست چيزي بيرون نمي آيد، ولي از بينش ما نسبت به چگونگي يك هستي و كيفيت يك پديده، در ما احساس ايجاد مي شود; مثل آن كه وقتي بدانيم در بيرون در كسي هست احساسي بر نمي انگيزد، اما اگر بدانيم دوست است يا دشمن، احساس عشق، احساس عشق يا نفرت ايجاد مي شود و حركت و بايد بدست مي آيد. اين همان رابطه شناخت، احساس و عمل است و با اين توضيح ديگر بريدگي وجود ندارد.بايد و نبايد، خود يك آگاهي است كه از احساس مايه مي گيرد و به عمل منتهي مي شود.
انسان از اين آگاهي و احساس برخوردار است،«انه علي ذلك لشهيد، انه لحب الخير لشديد; شهادت و حب، اين هر دو در انسان هست و از تركيب اين دو، بايد و نبايد متولد مي شود و

ـ1825ـ
عمل را بوجود مي آورد».
پاسخ. پرسش دوّم: مي توانيم بگوييم اين گرايش ما به خوبي و تنفر از بدي ها و حسن و قبح عقلي، درك عقل از خوبي و بدي، خود فطرت آدمي است و چيزي است كه در انسان هست; هر چند بدون خداوند و منهاي نور خدا اصلا خوبي و بدي پشتوانه ندارد.
اين احساس بايد و نبايد، دليل حضور نور خداست. با اين توضيح، شايد بتوان گفت براساس ديدگاه نويسنده ارزش، انكار فطرت هم بشود. البته با يك چرخش در مسأله.
اما آنچه روشن است، ايشان اخلاق علمي را محكوم مي كند و مي گويد نبايد اخلاق تابع علم باشد.

(بخش پاسخ به سؤالات )

ـــــــــــــــــــــ
(1)1 - سوره عاديات، آيات 8-7.

ـ1826ـ